Pierwsza wzmianka o Oliwie dotyczy fundacji klasztoru cysters?w w 1186 roku. Zakonnicy uzyskali wtedy od pomorskiego księcia Sambora I (akt nadania z 1188 roku) kilka osad - w tym Oliwę, kt?ra na długie wieki stała się wsią klasztorną. Na początku z klasztorze zamieszkało 12 zakonnik?w wraz z opatem Ditthardem, kt?rzy przybyli z opactwa Kołbacz na Pomorzu Zachodnim. Pierwszy kości?ł został zniszczony podczas napadu pogańskich Prus?w w 1224 r. Kolejny kości?ł romański został ponownie zburzony przez Prus?w w 1234 roku. Wkr?tce zbudowano trzeci kości?ł pod wezwaniem Tr?jcy Świętej, Najświętszej Marii Panny i św. Bernarda. Po pożarze w Wielki Piątek 1350 r. odbudowano go w formach gotyckich, został powiekszony o cztery przęsłą na wsch?d i zach?d, p?łnocna nawa boczna została poszerzona dwukrotnie, wok?ł prezbiterium dodano ambit. Kości?ł przetrwał dwa wieki. W 1577 roku gdańskie wojska najemne pod wodzą Hansa Winkelbacha napadły na klasztor i go spaliły. Piąty kości?ł został odbudowany w latach 1578-83 i przetrwał do dziś. Oliwska katedra jest trzynawową sklepioną bazyliką, zbudowaną na rzucie łacińskiego krzyża. Mierzy 107 m. i jest najdłuższym kościołem w Polsce. Wspaniałą ozdobę Katedry stanowi rokokowy prospekt organowy z lat 1763-1788. Organy wykonane zostały przez mistrza Jana Wulfa i Fryderyka Rudolfa Dalitza, kt?re w chwili powstania uchodziły za największe w Europie.
W 1831 roku władze Prus zlikwidowały klasztor i część zabudowań została przekazana parafii katolickiej. W 1925 roku na mocy papieskiej bulli kości?ł uzyskał rangę katedry, a Oliwa stała się stolicą diecezji i siedzibą biskup?w. Do katedry przylega 3 skrzydłowy budynek klasztoru, gdzie znajduje się Muzeum Diecezjalne zawierające działa malarstwa, rzeźby i złotnictwa z terenu diecezjii katedry (m.in. haftowane ornaty).
Od roku 1958, każdego lata w katedrze organizowane są Międzynarodowe Festiwale Muzyki Organowej, a przez cały rok odbywaja się 20 minutowe koncerty organowe.
Zesp?ł klasztorny otacza przepiękny park oliwski im. Adama Mickiewicza o powierzchni ok. 10 ha. Jest to dawny ogr?d opacki, kt?ry powstał za rząd?w opata Jacka Rybickiego (1740 -1782). Spotkać tu można okazy roślin sprowadzonych niemal z całego świata, podziwiać wspaniałe, założone w 1920 roku alpinarium, oranżerię, grotę i kaskadę oraz posadzoną jeszcze w XVII w. aleję grabową. Park to odpowiednie miejsce na romantyczne spacery.
Na terenie parku znajduje się Pałac Opacki. Pierwszy powstał w 1579 przekształcony z domu książęcego zamieszkiwanego przez fundator?w klasztoru. Obecny pałac zostal zbudowany w latach 1740 – 1782 według projektu architekta Efraima Szregera. Po kasacie zakonu w 1831 r. pałac stał się siedzibą pruskiego rodu Hohenzollern?w. W 1927 roku otworzono tu Państwowe Muzeum Historii Gdańska, kt?re spłonęło podczas wojny. Pałac odbudowano w latach 1958 – 1965, obecnie jest to Muzeum Narodowe Oddział Sztuki Wsp?łczesnej. Prezentowane są tu prace najznamienitszych malarzy Polskich i zagranicznych. W odrestaurowanym sąsiednim spichrzu opackim mieści się Oddział Etnograficzny. W sezonie letnim na tarasie Pałacu Opat?w oraz w altance parkowej odbywają się koncerty plenerowe.
